Εμβέρ πασάς

(Κωνσταντινούπολη 1881 – Μπαλτζουάν, Μπουχάρα 1922). Τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός. Υπήρξε μία από τις εξέχουσες φυσιογνωμίες του κινήματος των Νεoτούρκων. Σπούδασε στη στρατιωτική σχολή της Κωνσταντινούπολης και το 1903 αποφοίτησε από την ακαδημία του γενικού επιτελείου. Ενώ υπηρετούσε στη Θεσσαλονίκη, έγινε μέλος της οργάνωσης των Νεοτούρκων, Ένωση και Πρόοδος, και το 1908 πρωτοστάτησε στην εξέγερση η οποία ανάγκασε τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίντ Β’ να επαναφέρει σε ισχύ το σύνταγμα του 1876. Στη συνέχεια, τοποθετήθηκε στρατιωτικός ακόλουθος στην πρεσβεία του Βερολίνου, αλλά το 1909 επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου σε συνεργασία με τον Μαχμούτ Σεφκέτ κατέστειλε το αντικίνημα των οπαδών του σουλτάνου, προκαλώντας, μεταξύ άλλων, και την εκθρόνιση του τελευταίου. Στη διάρκεια του Ιταλοτουρκικού πολέμου του 1911-12, ο Ε.π., μαζί με τον Κεμάλ Ατατούρκ, οργάνωσε την αντίσταση των Αράβων της Κυρηναϊκής εναντίον των ιταλικών στρατευμάτων, ενώ αργότερα τοποθετήθηκε στο 10o σώμα στρατού και αναδείχτηκε ουσιαστικός διοικητής του. Από τη θέση αυτή οργάνωσε το πραξικόπημα που ανέτρεψε την κυβέρνηση του μεγάλου βεζίρη Κιαμίλ και είχε άμεση ανάμειξη στη δολοφονία του υπουργού Στρατιωτικών, Ναζίμ πασά, τον Ιανουάριο του 1913. Τους επόμενους μήνες, μετά την εκκαθάριση του τουρκικού στρατού από τα στοιχεία που αντιδρούσαν στους Νεότουρκους, ο Ε.π., μαζί με τον Ταλαάτ πασά και τον Κεμάλ Ατατούρκ, αναδείχτηκε ένας από τους ισχυρότερους πολιτικούς παράγοντες της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και τον Ιούλιο του ίδιου χρόνου ανέλαβε την πρωτοβουλία της ανακατάληψης της Αδριανούπολης, που στο μεταξύ είχε εκκενωθεί από τα βουλγαρικά στρατεύματα. Τον Ιανουάριο του 1914 ανέλαβε το υπουργείο Στρατιωτικών και, με τη βοήθεια του αρχηγού της γερμανικής στρατιωτικής αποστολής, Λίμαν φον Σάντερς, κατέβαλε δραστήριες προσπάθειες για την αναδιοργάνωση των οθωμανικών ενόπλων δυνάμεων. Φανατικός οπαδός της τουρκικής συμμετοχής στον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, διέταξε τον βομβαρδισμό των ρωσικών λιμανιών της Οδησσού και της Σεβαστούπολης από τουρκικά πολεμικά, με αποτέλεσμα να φέρει την κυβέρνηση μπροστά σε τετελεσμένα γεγονότα. Με την είσοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στον πόλεμο, ο Ε.π., που στο μεταξύ είχε παντρευτεί μία από τις Οθωμανές πριγκίπισσες και είχε γίνει γαμπρός του σουλτάνου Μεχμέτ Ε’, αναδείχτηκε ουσιαστικός ηγέτης του κράτους. Ανώτατος αρχηγός των οθωμανικών ενόπλων δυνάμεων, υπήρξε υπεύθυνος, μαζί με τον Ταλαάτ πασά, για τη γενοκτονία των Αρμενίων το 1915. Κατά τα τέλη του πολέμου, απομάκρυνε στη Συρία τον Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος συμβούλευε την έξοδο της χώρας από τη σύρραξη και τον περιορισμό της στα εθνικά σύνορα. Περίπου την ίδια εποχή, και ενώ η επαναστατική κυβέρνηση της Πετρούπολης είχε υπογράψει τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ, ο Ε.π. διέταξε τα οθωμανικά στρατεύματα να προελάσουν στον Καύκασο και να καταλάβουν το Μπακού. Μετά την ήττα του συνασπισμού των Κεντρικών Δυνάμεων και της χώρας του, ο Ε.π., μπροστά στο μέγεθος των ευθυνών του, διέφυγε στη Γερμανία και κατόπιν στη σοβιετική Ρωσία, όπου συμμάχησε με τον στρατηγό Ντενίκιν, ο οποίος πολεμούσε στον Καύκασο εναντίον των μπολσεβίκων. Στο μεταξύ, το 1919, δικαστήριο της Κωνσταντινούπολης τον καταδίκασε ερήμην σε θάνατο. Κατά το 1920, στοχεύοντας να εξασφαλίσει τη βοήθεια των μπολσεβίκων εναντίον του Κεμάλ Ατατούρκ, ο οποίος ήταν κυρίαρχος στα ανατολικά διαμερίσματα της Μικράς Ασίας, επέδειξε διάθεση συνδιαλλαγής με τη σοβιετική εξουσία, συμμετείχε στο συνέδριο των ανατολικών λαών και προσποιήθηκε ότι θα έπαιζε διαιτητικό ρόλο μεταξύ της σοβιετικής κυβέρνησης και των μουσουλμάνων του Τουρκεστάν. Η τοποθέτησή του αυτή, όμως, ήταν απόλυτα συγκυριακή και τυχοδιωκτική, γιατί στα τέλη του 1921, αφού απέτυχε να δημιουργήσει αντικεμαλικό κίνημα στη Μικρά Ασία, τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής της αντισοβιετικής εξέγερσης του Τουρκεστάν. Ύστερα από ορισμένες στρατιωτικές επιτυχίες κατά τους πρώτους μήνες των συγκρούσεων, αναγκάστηκε να περιοριστεί στις ορεινές περιφέρειες της Μπουχάρα, όπου σκοτώθηκε το 1922, στη διάρκεια μάχης με τον Κόκκινο Στρατό. Οι πανισλαμικές και παντουρκικές ιδέες του Ε.π. χαρακτήρισαν το σύνολο της πολιτικής του σταδιοδρομίας και, σε συνδυασμό με τις τεράστιες προσωπικές του φιλοδοξίες, αποτέλεσαν τη βασική αιτία τόσο της σύγκρουσής του με τον εθνικιστή Κεμάλ Ατατούρκ όσο και της τελευταίας απόπειράς του για τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου Τουρκεστάν υπό την προσωπική του ηγεσία. Η δράση του Εμβέρ πασά στην αρχή συντονίστηκε με αυτή των Νεότουρκων και του Κεμάλ Ατατούρκ, καταλήγοντας στην εκθρόνιση του τελευταίου σουλτάνου της Οθωμανικής αυτοκρατορίας Αμπντούλ Χαμίντ Β’, αλλά αργότερα αποστασιοποιήθηκε από τους Νεότουρκους· στη φωτογραφία, προσωπογραφία του Αμπντούλ Χαμίντ Β’ (Μουσείο Διακοσμητικής, Παρίσι).